अग्रजी सिकाई
दस कक्षासम्म पढ्ने स्कुल तामाङ गाउँ थियो । कक्षा भरिको तामाङ बिद्यार्थी म एक्लै । त्यो तामाङ गाउँ अर्थात फस्कूको ठूलो स्कुल पुग्न दुई घण्टा सरासर हिड्नुपथ्र्यो । घरबाट आधा घन्टा सिधै ओरालो अनि बाँकी बाटो उकालो र तेर्सो । यति लामो हिडेर स्कुल जाने खासै ईच्छा थिएन तर बाका अधि जाबो मेरो ईच्छा ! उनलाई मैले खुब पढोस भन्ने लाग्दो रहेछ । तिनी भन्थे ‘तैले स्कुल जसरी भएपनि जानै पर्छ ।’
म बाको कुरालाई नाई किन भन्न सक्थें र ? हुन त तिनले मलाई एक थप्पर पनि लगाएनन् तर पनि बा भने पछि त्यस्सै थरर । हो तिनै बाले गर्दा म दुई घण्टालामो बाटो हिड्नु पर्ने भो ?
दोस्रो पटक पाँच कक्षाको जिल्ला स्तरीय परिक्षा पास भएँ । बाको भने नाक घिरौला जत्रो । खुसीले दङदास । त्यसको भोली पल्टै मैले दुई घन्टा हिड्न पर्ने फस्कु स्कुलमा जान पर्ने भो । स्कुल जाने बिहानै बाले मलाई दसैमा सिलाएको नयाँ कमिज लाउन लाए । बाले पनि हरियो खालको चाइनिज आर्मी जुता लाए । त्यो जुता मेरा बा कतै ठूलै काम गर्न निस्किने बेलामा मात्र त्यसरी लाउथे । बाले चाइनिज आर्मी जुता नलाएको धेरै समय भएको थियो ।
बासँगै स्कुल पुगे पछि मेरो ल्याकत नाप्ने कुरा भो । मास्टर साहेबहरुको खाउला झै मलाई हेरेर बसेका छन् । कस्ले के भन्ने के सोच्ने फुर्सत थिएन क्यारे । बालाई पुलुक्क हेरेँ । चिनेजानेको भनेकै त्यही मेरा बा एक्ला ।
‘यसले पास गरेरै त आएको हो ?’ मोटे ज्यान भएको मास्टरले कुरा सुरु गर्यो ।
‘हो यसको यो सर्टिफिकेट पनि छ ।’
‘यो त फुच्चे पो छ त?‘
‘होइन सर यो पढाईमा जिरे छ । यो भन्दा ठुली दिदी दाइ थिए तिनले यसलाई स्कुल लैजान्थे । यो पास हुदै गयो तिनलाई जित्दियो । उमेरले नहुने रैछ । यसको दिदी अहिले ५ मा पड्दै छे सर ।’बाले एकै सासमा बोले ।
सरहरुले मलाई देखेर शायद सोचेका होलान् । त्यति लेकको तामाङको छोरोले कसरी पढ्दो हो सानै उमेरमा । म ६ कक्षामा पुग्दा फुच्चे नै थिएँ ११ बर्षको ।
बाले झोलाबाट जिल्ला स्तरिय परिक्षामा पास गरेको सर्टिपिकेट देखाइदिए । तिनले मेरो सर्टिफिकेट हेरे । अनि भर्ना गरे । बाले कति पैसामा दिए कुन्नी मैले खल्तिमा हात हालेको मात्रै देखेँ । लौ जा हेर्दा हेर्दै म ६ कक्षाकौ विद्यार्थी ।
लामो कोठा छ । बिद्यार्थी टनाटन छन् । यति धेरै बिद्यार्थी एउटै कोठामा होलान् भनेर त कहिल्यै सोचेकै थिइन । पछि थाभो कक्षा भरी १५० बिद्यार्थी थिए । कक्षामा पस्दा असजिलो भो । कोसँग बस्ने के भन्ने ? कता बस्ने ? कक्षामा नयाँ बिद्यार्थी भएकोले सबैले मै तिर हेरेका । कम्ति डर त भएन ।
पहिलो दिनको पहिलो पढाई अग्रेजीको भयो । हामीले कक्षा चार देखि एबिसिडि सिक्नु पथ्र्यो । राम्रो अग्रजी आउने कुरै भएन । तैपनि सुने । मैले पहिला पढेको स्कुलमा अग्रजी पढाउने सरले यामआर मर मर माने मिस्टर भनेर पढाउथे । जब ठूलो स्कुल गइयो पहिलेका सरले झै यामआर मर मर माने मिस्टर भनेर भनिएन । सिधै मिस्टर भनियो मलाई चित्त दुख्नु दुख्यो । आफुले एक एक बर्ष लगाएर पढेको मर एकै पटकमा मिस्टर भएकोमा ।
ती अग्रेजी सरले भोली पढेर आउनु हाईन भने भन्दै चारपाटे घरैबाट ल्याएका लौरो देखाए । लौ अग्रेजी गुरुले मार्ने भए । डरले म थुरुरु । हेर्छु त बा मेरो कक्षाको झ्यालमा बसेर हेरिराका रहेछन् । तिनलाई लागेको हुँदो हो छोरोले अग्रजी पढेर गतिलै मान्छे बन्छ कि क्याहो ?
त्यस दिनको पढाइ सकियो । बेलुका बा र म संगै घर फर्कियौ । बा मख्ख थिए । छोरा ६ कक्षा पढ्ने भएकोमा । तिनी बाटोमा हिड्ने चिने जति सबैलाई भन्थे यो माइलोले जिल्ला स्तरीय जाँच पास ग¥यो । भर्ना गरेर ल्याको । यो पढाईमा त चर्को पो छ हो । बुढाले यसरी प्रचार गरेको देख्दा मनमा आनन्द आउँथ्यो । यति लामो बाटो नभाका भए यी बाले मलाई पर्खिदैनथे । यिनले नपर्खेको भए मेरो बारेमा यसरी चिन्ने सबैलाई भन्दा पनि भन्दैनथे । म बाको पछि पछि हिड्दै सोचेँ पढेर पनि राम्रै काम गरिएछ कि के हो ?
भालि पल्ट पनि बा तल सम्म पु¥याउन आए । शायद त्यो भेगको एक्लो बिद्यार्थी भएकोले बालाई चिन्ता लागेर हो कि आमाको करकरले हो जेहोस पु¥याउन आए । कक्षामा पहिलो पिरियडमा ती अग्रजी सर आए । गोलो चस्मा लाएका कपाल ठाडा पारेका हेर्दै डर लाग्दा थिए । आँखा राता राता । रिसाहा जस्ता देखिन्थे । तिनलाई सबैले एकै पटक उठेर गुड मर्निङ भने । पहिलेको स्कुलमा यस्तो पनि थिएन सर छिर्दा गुड मर्निङ भन्नु पर्ने । एकै पटक गुड मर्निङ नभने पनि उठ्न भने उठियो ।
हिजो पढेर आउनु भनेको उर्दी सम्झिएँ । सरले बिर्से हुने । मनमा लाग्यो । अनि हिजो पढाका कुरा नसोधि भटाभट नयाँ पाठ भट्याइ दिए हुन्थ्यो भन्ने लाग्यो । तर कहाँ आफुले सोचेजस्तो हुन्थ्यो र ? तीनले सोध्न थाले । फुट्टो अक्षर पढेको थिइन । आए पो पढ्नु । कसरी अग्रेजी पढ्ने ? घरमा सिकाउने कोही थिएन । प¥यो फसाद । रोल नंम्बरको आधारमा सोध्दै थिए । मलाई दिएको नम्बर थियो १५० । एक्कासी त्यही नम्बर भने । आफुलाई रिङाटा लाग्ला झै भयो । उभिएँ मुर्ति झै । तिनले अग्रजी मै भने मैले बुझ्ने कुरै थिएन ।
‘आइ केटा बोली आउदैन ?’ ती सरले नेपालीमै भने । फेरी थपे ‘मुर्ति होस ?’
मेरो मुखबाट एक शब्द झरेन ।
‘के मान्छे रैछ बोली आउँदैन ?’ तीनले चारपाटे लौरो मेरै टाउको माथि ल्याए ।
यसै चारपाटे लौरो त्यसै चारपाटे लौरो । मेरो पालो भनिदिएँ । ‘बोली होइन पढ्न आउदैन ।’
सबै बिद्यार्थी गलल हाँसे । आफ्नो टाउको माथि चारपाटेलौरो छ यी हास्छन् । अनि ती सबै मै तिर हेर्न थाले । ती गुरुका अगि कोही केही बोल्दैन रैछन् । म बोले । ती सरले पनि लौरो घुमाउदै भने
‘तँ कहिले देखि आको ?’
‘हिजो देखि ।’
‘मैले पढाको बेला थिइनस ?’
‘थिएँ ।’
‘किन आउँदैन त ?’
‘मलाई अग्रेजी गा¥हो लाग्छ । घरमा सिकाइ माग्न जान पनि कोही छैन । त्यसैले मलाई गा¥हो लागेको ।’
‘ए त्यसो भए बस् ।’
कक्षाका सबै ट्वा परे । म बसेँ । ती गुरुले फेरी एक दुई जनालाई चार पाँच लौरो हाने पछि खुरु खुरु पाठ बढाए । जाने बेलामा मलाई भने भरे हाफ छुट्टिमा तँ मलाई भेट । पढाएर निस्किने बितिकै केटाहरुले घेरे र भने तेरो अघि नै रामधुलाई हुन पर्ने अब अफिसमा हुने भो । अघि मैले ती गुरुसँग बोल्दा सबैले किन मलाई हेरेका भनेको त रामधुलाइ खाने बेला भनेर पो । पश्चाताप भो बोलेकोमा ।
यसो एक मनले त हाफ छुट्टि अगाडि नै टाप कसौ जस्तो लाग्यो । फेरी बाले त्यत्रौ प्रचार गरेका छन् मेरो । जिल्ला स्तरीयमा पास भयो भनेर । यहाँबाट टाप ठोकेमा बाले फेरी दन्काएर दिन्छन् । जसरी पनि गोदाइ त हो । मलाई त्यो बेला आमाको खुब याद आयो । आमालाई त जे भने पनि हुने जसरी भने पनि हुने बा जस्ता होइनन् । बिगारै काम भए पनि सजिलै छलछाम चलिहाल्ने । तर बा कताको त्यस्तो हुनु ? तिनले हकारे भने नि आमाले दुई थप्पर हाने भन्दा बढ्ता हुन्थ्यो । झन तिनले भकुरे भने त बितियो । त्यो भन्दा त यी गुरुको चारपाटे खान नै ठीक ।
चारौ पिरियड पछि हाफ छुट्टि भयो । मेरा साथी कोही बनेकै थिएनन् । त्यसैले केही खेल्ने कुरा पनि आएन । म डराउदै डराउदै गएँ ती गुरु खोज्न । म यसो गुरुहरु बस्ने ठाँउँ तिर जाँदै थिएँ । एउटा स्वरले बोलायो आई केटा ।
यसो पछि फर्केर हेर्छु ती नै सर थिए । हातमा बिहानको चारपाटे बोकेका बोकै छन् परेन फसाद । कुन दसाले यताको स्कुल आइयो । यी बा पनि अचम्मका छन् । सबै सदरमुकाम चरिकोट बसेर पढेका पढ्यै छन् मलाई चाहि यस्तो कालको मुखमा धकेलेर राख्ने । बरु नपढ भन्नु गोठाला नै बरु आनन्दकोथ्यो ।
‘यहाँ आइज ।’ मेरो नौनारी गलेर आयो । छेउमा पुगे पछि घाम आउने चौर तिर देखाउदै भने ‘बस ।’
‘सुन केटा मलाई अहिले सम्म यो स्कुलमा कुनै बिद्यार्थीले पनि आफुलाई पढ्न नआएको कुरा भन्दैनन् । अनि पढेर पनि आउँदैनन् । तँले आफ्नो कुरा भनिस । आज देखि सधै हाफ छुट्टिमा आएर मसँग भेट । तँलाई अगे्रजी सिकाउछु ।’
मेरो सिकाई सुरु भो । त्यो त्यस्तै चल्यो होला डेढ महिना जति । ती सर पछि सरुवा भएर खै झ्याकु होकि कता गए रे । जाने बेलामा बोलाएर भने ‘सुन केटा म भएपनि नभए पनि तँले पढ्न नछोड ।’
त्यस पछि ती सरको ठाँउमा अर्का सर आए । ती अचम्मका थिए । ती सरले पहिले छिर्ने बितिकै उल्टो गुड मर्निङ भने । आफ्नो परिचय भन्दै रमाइलो तरिकाले भने । नाम रे गोपाल राई । घर झापा महारानीझोडा । हामी १५० जनाले पनि आआफ्नो नाम भन्यो । त्यो दिनको पढाइ सकियो ।
भोलिपल्ट तिनले हाम्रा अग्रेजी किताबको शम्भु भन्ने मान्छे तुरुन्तै कालोपाटिमा बनाए । लौ कुरा गर्दा गर्दै तिनले फेरी साबित्री बनाए । त्यति मात्रै हाइन किताबमा भएको चङखे पनि जस्ताको तस्तै बनाए । अचम्म म मात्रै होइन कक्षाका हामी सबै प¥यौ । यस्तो पनि सर । खुब रमाइलो सँग सम्झाए । अग्रजीमा पढाए जस्तो लागेन । तीनको हातमा चारपाटे लौरो पनि थिएन । कक्षाको अन्त्यमा सोधे ‘केही अप्ठ्यारो छ ?’ मैले मात्र होइन कहिल्यै नबोल्ने साथीहरुले पनि भने ‘हामीलाई अग्रेजी खासै आउँदैन । त्यसैले धेरै बुझ्दैनौ ।’
मैले अनुमान लगाएँ चारपाटे लौरो नभएकोले बोलेका हुन कि ? ती सरले भने भाषा जुन सुकै भए पनि त्यसको प्रयोग कति हुन्छ त्यसैको आधारमा आउने नआउने हुन्छ । त्यसैले आउदैन भनेर बस्न भन्दा नआएपनि प्रयास गर्नु राम्रो । उनले अझ थपे तिमीहरु अग्रेजी सिक्ने हो भने अग्रजीमै सम्झने,सपना देख्ने र हास्ने गर्नु ।
कक्षा सकियो । आफ्नो त घर जाने बाटो पनि टाढाको । अग्रजीमा सम्झिदै हिडे । जति सम्झिए पनि नेपालीमै सम्झिएको छ । जति गर्दा पनि अग्रजीमा सकिएन । झन हास्ने कसरी हास्ने होला ? दात देखाएर होला कि दात छोपेरै । ङिच्च होला कि अट्टहासले । कि मिस्क्कि हो कि ? कुन चाहि हासो अग्रेजीमा होला । सपनाको त सजिलै छ भरे सुत्ने बेलामा किताब सिरानी मै हालेर सुत्नु पर्ला । हाँसो कसरी अंग्रजी बनाउने ? हिड्दै गर्दा आइडिया आयो । ऐनामा गएर हास्ने । तैपनि फेरी हास्ने कसरी ? अग्रेज हाँसेको थाहा छैन । तैपनि हाँस्नु त हेर्नु पर्ला ।
अरु दिन भन्दा निक्कै हतारिएर घर पुगियो ऐनामा अनुहार हेर्न । घरमा धेरै ऐना खासै हिरिदैनथ्यो । आमाले कहिले कही कपाल कोर्दा मात्र प्रयोग हुन्थ्यो । घरमा ऐना ल्यायो फुटि हाल्ने । एक हप्ता भन्दा त बढि चलेको रेकर्ड नै भएन । एकदिन बालाई आइडिया आएछ हाम्रा चपालिको सबै भन्दा ठूलो थाममा ऐना खोपेर राख्ने । त्यो बाको आइडियाले काम ग¥यो । बाले आमाको उचाइको साइज नापेर त्यति नै अग्लो ठाँउमा फुटेको ऐनाको टुक्रालाई खोपेर राखे । हो त्यही ऐनामा अग्रेजी हासो सिक्ने भएँ ।
घर पुगेर सधै एकदुई घान मकै भटमास मस्काउने । त्यो दिन झोला फालेर ऐना भएको ठाँउमा गएर हास्ने प्रयास गरेँ । खाजै नमागि कता गएछ भनेर हेरिछन् आमाले । लौ छोरो त एक्लै कसैसँग केही नबोली नै हासेको छ ’हासेको छ । पारेन बित्यास । उनले बालाई खोजेर ल्याएर भनिछन् यत्रो बाटो एक्लै नपठाँउ भन्दा मानेनौ नि अब छोरोको हेर हालत एक्लै हास्ने पो भएछ । शायद वन झाँक्रीले भेट्यो क्यारे ।
‘ओई पाराङ !’ बा मलाई जहिल्यै यसो भन्थे । तामाङ भाषामा माइलो छोरोलाई पाराङ भनिन्छ ।
त्यसो भनेर बा चिच्याए । मैले अग्रेज हासो सिक्ने प्रयास गरेको हेर्ने त हुलै पो भएछन् ।
‘तँलाई के भयो आमाले थपिन ?’
अग्रेजी सिक्या नि ।
‘तेरो कस्तो अग्रेजी हो ए मुले ?’
‘कस्तो कस्तो नि हामीलाई पढाउने सरले अग्रेजीमा हास्नु भन्या छ त्यसैले ।
मेरो काम देखेर नहास्ने कोही भएनन् । म लाजले भुतुक्क भएँ ।
भोली पल्ट बिहान । राति सपना केमा देखे केही सम्झिन्न । बल्ल बल्ल सम्झेको पनि आफ्नै अलि परको भेडिखोरमा तिल्के गोरुको गाठालो गाको पो देखेछु । कताको अग्रेजीमा सपना देख्थे र ? दुःख लाग्यो । तेत्रो किताब सिरानी हालेको आइडियाले फेल खायो ।
स्कुलमा पहिलो कक्षाका सर तिनै थिए अग्रेजीमा हास्न भन्ने । ‘ती सर आए र सोधे कति जानाले हास्न सिक्यो ?
सिकेकोले हात उठाउ ।’
कसैको हात उठेन म ढुक्क भएँ । म जस्तै अरुले पनि नजानेकोमा । अनि सपना देख्ने कोही छ ? ती सरले सोधे । किसोर भन्ने साथीले उठायो । के देख्यौ ? सर मैले बासँग सपनामा बोलेको देखेछु अग्रेजीमा । तिम्रा बालाई अग्रेजी आउछ ? अग्रेजी त मलाई पनि आउँदैन बालाई पनि आउदैन । मैले त्यही भएर बोलेको नी सर ।
सरले नजानेको भने बिषय रैनछ । भाका हालेर गीत सुनाउँछन् । कबिता भन्छन् । चुटकिला त बोल्यो कि त्यही नै भैहाल्छ । अचम्मै रमाइला सर । हामी बिद्यार्थीले त बुझेन भने बुझेन भन्यो । फेरी रमाइलो कथा कबिता र प्रसंग कथ्दै तिनले आधा अग्रेजी आधा नेपालीमै भनि दिन्छन् । पहिले पहिलेको बोझिलो अग्रेजीको कक्षा अब त रमाइलो लाग्ने भयो मलाई मात्र होइन धेरै साथीलाई । तिनै सरले डिक्सनेरी भन्ने किन्न लगाए । टेन्स भन्ने पढाए । पहिलेको त्यो बुझ्दै नबुझ्ने अग्रेजी हल्का बुझिने भयो । केही असजिलो कुरा आयो कि तिनले मिलाएर भन्छन् सजिलो तरिकाले । गीतले भए गीतले, चित्रले भए चित्रले, कथा कबिता प्रसंग जे मिल्छ त्यही मिलाएर तिनले अग्रेजीलाई पढ्न रुचिकर बिषय बनाए । केही नघुस्ने भन्ने दिमागमा केही घुस्ने बनाए । म तीन जानामा तेस्रो हुने १५० जनामा पनि तेस्रो नै भएँ ।
देश अनुसार भाषा छ । कति सिक्नु कता कता सिक्नु । सिकाउने मान्छे पनि गतिला छैनन् । मिस हुन्छ ती अंग्रजी पढाउने सर ।
